1. Mùa hè khắc nghiệt và thách thức đối với sức khỏe người lao động

Vào những tháng cao điểm của mùa hè, nhiều khu vực trên cả nước ghi nhận nền nhiệt vượt ngưỡng 37–40°C, thậm chí có nơi lên đến 42°C kèm theo độ ẩm cao, nắng gay gắt và bức xạ nhiệt mạnh. Với hàng triệu người lao động đang làm việc ngoài trời hoặc trong các không gian sản xuất có nhiệt độ cao như xây dựng, khai khoáng, luyện kim, dệt may, vận tải…, nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe là rất lớn.

Tình trạng say nắng, kiệt sức do nhiệt, mất nước, đột quỵ nhiệt và các bệnh lý liên quan đến tim mạch, hô hấp gia tăng trong những đợt nắng nóng kéo dài. Ngoài ra, môi trường làm việc nóng nực còn tác động tiêu cực đến tinh thần, hiệu suất lao động và gia tăng nguy cơ tai nạn.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), biến đổi khí hậu đang làm gia tăng các nguy cơ nghề nghiệp liên quan đến nhiệt – một mối nguy ngày càng nghiêm trọng nhưng chưa được nhận diện đầy đủ. Việt Nam nằm trong số các quốc gia chịu tác động nặng nề của nhiệt độ cực đoan, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tăng cường các biện pháp thích ứng nhằm bảo vệ người lao động.

2. Ảnh hưởng của nhiệt độ cao đến người lao động

Nhiệt độ môi trường tăng cao trong mùa hè không chỉ gây khó chịu mà còn tác động nghiêm trọng đến sức khỏe và hiệu suất làm việc của người lao động. Về mặt sinh lý, khi nhiệt độ vượt ngưỡng thích nghi của cơ thể (thường trên 35°C), cơ thể sẽ phản ứng bằng cách đổ mồ hôi để làm mát. Tuy nhiên, quá trình này đồng thời làm mất nước và điện giải, gây ra các biểu hiện như mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu và dễ dẫn đến kiệt sức, thậm chí sốc nhiệt nếu không được nghỉ ngơi và bổ sung nước kịp thời. Người lao động lớn tuổi, người có bệnh lý nền như tim mạch, cao huyết áp hoặc rối loạn chuyển hóa sẽ có nguy cơ cao hơn khi tiếp xúc lâu với nhiệt độ cao. Không chỉ ảnh hưởng đến thể chất, nhiệt độ môi trường còn tác động đến trạng thái tinh thần. Cảm giác oi bức, mệt mỏi khiến người lao động dễ mất tập trung, cáu gắt, giảm khả năng phối hợp và ra quyết định, từ đó kéo theo năng suất lao động giảm sút đáng kể. Mặt khác, nhiệt độ cao còn gián tiếp làm gia tăng nguy cơ tai nạn lao động. Việc mồ hôi nhiều khiến công nhân dễ trơn trượt, khó sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân như găng tay, khẩu trang hay kính bảo hộ. Trong các ngành phải vận hành máy móc hoặc làm việc ở độ cao, chỉ một khoảnh khắc mất tập trung cũng có thể dẫn đến sự cố nghiêm trọng. Ngoài ra, ở môi trường nhiệt độ cao, một số hóa chất có thể bay hơi mạnh hơn, khiến nguy cơ phơi nhiễm tăng lên, ảnh hưởng đến sức khỏe hô hấp và hệ thần kinh. Những tác động này, nếu không được phòng ngừa đúng cách, có thể để lại hậu quả dài lâu cho người lao động và doanh nghiệp.

3. Những nhóm lao động dễ bị tổn thương trong mùa nắng nóng

Không phải tất cả người lao động đều bị ảnh hưởng bởi nắng nóng ở mức độ như nhau. Trên thực tế, có những nhóm đối tượng dễ bị tổn thương hơn cả, do đặc thù công việc hoặc điều kiện cá nhân, bao gồm:

• Nhóm lao động ngoài trời: như công nhân xây dựng, nông dân, ngư dân, công nhân vệ sinh môi trường, nhân viên giao hàng… Đây là nhóm thường xuyên phải tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, ít có điều kiện nghỉ ngơi trong bóng râm, đồng thời thường mang vác nặng và hoạt động liên tục, khiến cơ thể dễ bị quá tải nhiệt.
• Nhóm lao động trong môi trường nhiệt độ cao: như xưởng luyện kim, lò gạch, cơ sở chế biến thực phẩm, giặt là công nghiệp. Trong các không gian kín, khả năng thông gió và tản nhiệt kém khiến nhiệt độ bên trong có thể cao hơn nhiều so với môi trường bên ngoài, gây căng thẳng nhiệt kéo dài cho người làm việc.
• Nhóm lao động trẻ tuổi hoặc người lớn tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền: là nhóm dễ bị tổn thương do cơ thể kém thích nghi với điều kiện nhiệt độ cao.

Việc nhận diện đúng các nhóm đối tượng có nguy cơ cao chính là bước đầu tiên quan trọng để xây dựng và triển khai các biện pháp can thiệp phù hợp, từ đó giảm thiểu tác động tiêu cực của nắng nóng đến sức khỏe và an toàn của người lao động.

4. Các biện pháp cải thiện môi trường làm việc trong mùa nắng nóng

Trước tình trạng thời tiết cực đoan ngày càng phổ biến, các doanh nghiệp tại Việt Nam cần chủ động triển khai các biện pháp cải thiện môi trường làm việc nhằm bảo đảm sức khỏe cho người lao động trong mùa nắng nóng.

Điều chỉnh lịch làm việc: là một trong những giải pháp thiết thực nhằm giảm thiểu tác động của nắng nóng tới sức khỏe người lao động. Việc tránh tổ chức lao động vào khung giờ cao điểm nắng nóng, đặc biệt từ 11h00 đến 15h00, giúp giảm nguy cơ say nắng, kiệt sức và các bệnh liên quan đến nhiệt. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động rút ngắn thời gian làm việc trong ngày, đồng thời bố trí các ca làm việc xen kẽ với thời gian nghỉ ngơi hợp lý để người lao động có thời gian phục hồi thể lực. Ví dụ, mô hình làm việc từ 5h30 đến 10h30 và từ 15h00 đến 18h00 đã được áp dụng tại nhiều cơ sở sản xuất trong mùa hè nhằm hạn chế tối đa thời gian tiếp xúc trực tiếp với nắng nóng gay gắt.

 Bố trí không gian nghỉ mát hợp lý: là một yếu tố quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe người lao động trong điều kiện thời tiết nắng nóng kéo dài. Doanh nghiệp cần chủ động cung cấp nước uống mát, có bổ sung điện giải tại nơi làm việc nhằm giúp người lao động bù nước và khoáng chất bị mất qua mồ hôi. Bên cạnh đó, việc thiết lập các khu vực nghỉ ngơi có mái che, quạt gió, máy phun sương hoặc điều hòa là cần thiết để người lao động có thể phục hồi thể lực và hạ nhiệt cơ thể. Để hạn chế tình trạng kiệt sức do làm việc liên tục dưới nắng nóng, doanh nghiệp nên khuyến khích người lao động nghỉ giải lao thường xuyên, đảm bảo không làm việc quá 2 giờ liên tiếp trong điều kiện nhiệt độ cao. Những giải pháp này không chỉ giúp tăng cường khả năng chống chịu với thời tiết khắc nghiệt mà còn góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả lao động.

Cải thiện thông gió và giảm nhiệt tại nơi làm việc: là biện pháp quan trọng giúp tạo ra môi trường làm việc an toàn và dễ chịu hơn trong mùa nắng nóng. Các doanh nghiệp có thể tăng cường thông gió tự nhiên bằng cách mở cửa sổ, cửa ra vào hoặc thiết kế giếng trời, đồng thời lắp đặt hệ thống thông gió cơ khí như quạt hút, quạt đẩy hoặc hệ thống trao đổi nhiệt để lưu thông không khí hiệu quả. Việc sử dụng vật liệu chống nóng cho mái, tường và sàn như tôn cách nhiệt, sơn phản quang hay lớp cách nhiệt bên trong cũng góp phần đáng kể trong việc giảm hấp thụ nhiệt. Để hạn chế ánh nắng trực tiếp chiếu vào nơi làm việc, doanh nghiệp có thể lắp rèm chắn nắng, lưới cản nhiệt hoặc trồng cây xanh quanh khu vực làm việc nhằm tạo bóng mát và cải thiện vi khí hậu. Ngoài ra, nhiều cơ sở sản xuất hiện nay còn ứng dụng các công nghệ làm mát không khí hiện đại như hệ thống tấm làm mát bay hơi, máy phun sương, thiết bị hút nhiệt… nhằm duy trì nhiệt độ ở mức an toàn cho người lao động. Những giải pháp này không chỉ nâng cao điều kiện lao động mà còn giúp doanh nghiệp đảm bảo sức khỏe và hiệu suất làm việc cho người lao động trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt.

Cung cấp phương tiện bảo vệ cá nhân: là giải pháp thiết yếu giúp người lao động giảm thiểu tác hại của nắng nóng trong quá trình làm việc ngoài trời hoặc tại những môi trường nhiệt độ cao. Doanh nghiệp cần trang bị đầy đủ các phương tiện bảo hộ phù hợp như mũ rộng vành, áo chống nắng, kính bảo hộ, khẩu trang chống bụi để bảo vệ người lao động khỏi ánh nắng trực tiếp, tia UV và bụi bẩn. Ngoài ra, việc sử dụng quần áo lao động nhẹ, thoáng khí, có màu sáng và khả năng thấm hút mồ hôi tốt cũng giúp người lao động cảm thấy dễ chịu hơn khi làm việc trong điều kiện oi bức. Đặc biệt, đối với những công việc bắt buộc phải sử dụng đồ bảo hộ dày, kín như trong ngành xây dựng, luyện kim hoặc hóa chất, cần bố trí thời gian nghỉ giải lao hợp lý và bổ sung các biện pháp làm mát như nghỉ trong khu vực điều hòa, sử dụng quạt hơi nước, hoặc đồ uống bổ sung điện giải. Những biện pháp này không chỉ giúp giảm nguy cơ say nắng, kiệt sức mà còn góp phần duy trì năng suất lao động và đảm bảo an toàn sức khỏe cho người lao động.

Tổ chức huấn luyện, tuyên truyền và cảnh báo: là một trong những biện pháp quan trọng nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng phó với tình trạng nắng nóng trong môi trường làm việc. Doanh nghiệp cần chủ động tổ chức các buổi tập huấn cho người lao động về kỹ năng phòng chống nắng nóng, cách nhận biết sớm các dấu hiệu của say nắng, sốc nhiệt và các bước xử lý ban đầu khi gặp tình huống khẩn cấp. Đồng thời, việc cập nhật thường xuyên thông tin dự báo thời tiết, đặc biệt là cảnh báo về các đợt nhiệt độ cực đoan, cần được thực hiện thông qua bảng tin tại nơi làm việc hoặc các ứng dụng nội bộ để người lao động nắm bắt kịp thời. Ngoài ra, cần xây dựng cơ chế khuyến khích người lao động chủ động báo cáo với quản lý khi có dấu hiệu mệt mỏi, mất nước hoặc bất thường về sức khỏe do ảnh hưởng của nắng nóng, từ đó có biện pháp hỗ trợ kịp thời, hạn chế rủi ro sức khỏe và tai nạn lao động.

5. Vai trò của doanh nghiệp và tổ chức công đoàn:

Vai trò của doanh nghiệp và tổ chức Công đoàn là yếu tố then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe người lao động, đặc biệt trong bối cảnh thời tiết nắng nóng ngày càng cực đoan.

Doanh nghiệp cần đóng vai trò trung tâm trong việc chủ động xây dựng môi trường làm việc an toàn, thân thiện và thích ứng với điều kiện khí hậu. Trước hết, cần đưa các nguy cơ liên quan đến nhiệt độ cao vào nội dung đánh giá rủi ro định kỳ, từ đó xác định những khu vực hoặc công việc có nguy cơ cao để có biện pháp ứng phó phù hợp. Doanh nghiệp cũng cần bố trí ngân sách riêng cho các hoạt động cải thiện điều kiện vi khí hậu, như lắp đặt hệ thống làm mát, che chắn, trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân phù hợp. Việc ký cam kết thực hiện chính sách bảo vệ người lao động trong mùa hè không chỉ thể hiện trách nhiệm xã hội mà còn tạo dựng niềm tin với người lao động. Bên cạnh đó, cần khuyến khích và tiếp nhận các sáng kiến từ chính người lao động nhằm cải tiến điều kiện làm việc, góp phần nâng cao hiệu quả và tính bền vững của các giải pháp.

Tổ chức công đoàn giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi và sức khỏe của người lao động trong mùa nắng nóng. Công đoàn cần tích cực giám sát việc thực hiện các quy định liên quan đến thời giờ làm việc, chế độ nghỉ ngơi và trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân, nhằm bảo đảm người lao động được làm việc trong điều kiện an toàn. Đồng thời, công đoàn nên tham gia đối thoại với người sử dụng lao động và cơ quan chức năng để đề xuất các chính sách phù hợp nhằm tăng cường bảo vệ người lao động trước tác động của thời tiết cực đoan. Bên cạnh đó, việc tổ chức các hoạt động chăm sóc sức khỏe như khám bệnh lưu động, cấp phát thuốc, tặng quà động viên hay tiếp sức cho công nhân tại nơi làm việc cũng là những hành động thiết thực, góp phần nâng cao phúc lợi và tinh thần cho người lao động trong những ngày hè nắng nóng kéo dài.

6. Kết luận:

Cải thiện môi trường làm việc để bảo vệ sức khỏe người lao động trong mùa nắng nóng không chỉ là nghĩa vụ của người sử dụng lao động mà còn thể hiện sự quan tâm thực chất đến quyền lợi và phúc lợi của người lao động. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng và ảnh hưởng trực tiếp đến điều kiện làm việc, việc chủ động nhận diện rủi ro, cải thiện vi khí hậu và xây dựng môi trường làm việc an toàn, lành mạnh là yêu cầu cấp thiết. Những nỗ lực này không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của nắng nóng, bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của người lao động, mà còn góp phần nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và uy tín của doanh nghiệp.

Tài liệu tham khảo:

1. ILO (2024), Heat at work: Implications for safety and health, truy cập từ https://www.ilo.org/sites/default/files/2024-07/ILO_OSH_Heatstress-R16.pdf.
2. Lan Hương (2025), Đảm bảo sức khỏe người lao động mùa nắng nóng, truy cập từ https://baolaocai.vn/dam-bao-suc-khoe-nguoi-lao-dong-mua-nang-nong-post402711.html
3. Hồng Ngọc (2024), Bảo đảm sức khỏe người lao động mùa nắng nóng tại các doanh nghiệp, truy cập từ https://baohungyen.vn/bao-dam-suc-khoe-nguoi-lao-dong-mua-nang-nong-tai-cac-doanh-nghiep-3173713.html

ThS. Đỗ Việt Đức

Ban Quan hệ lao động, Tổng LĐLĐ Việt Nam