Cũng như Hệ thống định vị toàn cầu (GPS), từ chỗ bị hoài nghi trở thành không thể thiếu, Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một công cụ thiết yếu cho các chuyên gia môi trường, sức khỏe và an toàn – chuyển đổi việc phát hiện mối nguy hiểm, phân tích sự cố và văn hóa an toàn thông qua thông tin chi tiết theo thời gian thực và ra quyết định thông minh hơn.

Ngày nay, GPS được gần như tất cả mọi người trên thế giới sử dụng, và công nghệ GPS đã trở thành phần không thể tách rời của vô số hệ thống mà con người dựa vào trong đời sống hàng ngày. Thật khó tưởng tượng cuộc sống thiếu GPS, nhưng nếu nhìn lại thập niên 1970, khi công nghệ GPS mới xuất hiện, những người sử dụng đầu tiên trong ngành hàng không vũ trụ và quân sự đã tỏ ra rất nghi ngờ. Họ đã đặt câu hỏi về tính thực tiễn, giá trị, độ chính xác, độ tin cậy và cả bảo mật của các hệ thống GPS. Những lo ngại tương tự cũng xuất hiện khi GPS được sử dụng rộng rãi trong dân dụng để dẫn đường và định vị, khiến người dùng dè dặt khi phải tin vào người đồng hành kỹ thuật số “có thể mắc sai lầm”. Nhanh chóng tiến tới gần 50 năm sau, dù một số mối lo vẫn còn tồn tại, GPS đã thâm nhập sâu vào đời sống đến mức gần như không thể hình dung việc đi lại, logistics, nghiên cứu, thương mại và nhiều khía cạnh quan trọng khác của xã hội mà thiếu nó.

AI dường như đang đi theo một quỹ đạo ứng dụng tương tự, đặc biệt là trong lĩnh vực an toàn nơi làm việc. Đối với các chuyên gia môi trường, sức khỏe và an toàn (EHS), AI đại diện cho một công cụ mang tính chuyển đổi, giống như GPS, có tiềm năng thay đổi căn bản cách định hướng rủi ro, kiểm soát các mối nguy hiểm tại nơi làm việc và định hướng các tổ chức hướng tới kết quả an toàn hơn. Câu hỏi không phải là liệu AI có trở thành một công cụ quản lý an toàn không thể thiếu hay không, mà là việc ứng dụng nó sẽ diễn ra như thế nào và với tốc độ ra sao.

Đó là lý do tại sao các chuyên gia EHS cần hành động ngay để hiểu cách AI hiện đang được áp dụng trong lĩnh vực an toàn lao động và cách công nghệ này có thể giúp họ làm việc nhanh hơn, thông minh hơn và mang lại kết quả an toàn hơn. Nếu không, họ có nguy cơ bị bỏ lại phía sau hoàn toàn trong bối cảnh công nghệ đang thay đổi nhanh chóng như hiện nay.

Vượt qua nỗi sợ: Từ hoài nghi đến niềm tin

Những lo ngại phổ biến nhất được phản ánh từ các chuyên gia EHS về AI cũng tương tự như những lo ngại trước đây về công nghệ GPS. Đó là những nỗi sợ về mất quyền kiểm soát của con người đối với các quyết định an toàn quan trọng, về bản chất “hộp đen” của một số mô hình AI, cách thức chính xác mà các hệ thống AI tạo ra thông tin và hiểu biết quan trọng liên quan đến an toàn, tính chính xác của dữ liệu và phép tính, đặc biệt trong báo cáo tuân thủ, cũng như về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu nhạy cảm của người lao động. Những lo ngại này có một điểm chung, đều bắt nguồn từ khái niệm niềm tin và khi liên quan đến an toàn của người lao động, niềm tin đó cần phải được xây dựng.

Khi GPS mới xuất hiện, người dùng lo ngại việc tin tưởng vào công nghệ để đưa ra quyết định dẫn đường có thể khiến họ đi sai hướng. Tuy nhiên, theo thời gian, GPS đã chứng minh được độ tin cậy cao, hiệu quả, độ chính xác và thậm chí là một cứu cánh trong các hoạt động tìm kiếm và cứu nạn. AI trong lĩnh vực EHS cũng đang đi trên con đường tương tự. Để đẩy nhanh việc áp dụng, các nhà cung cấp AI phải thiết kế mô hình được xây dựng riêng cho các trường hợp sử dụng EHS, tích hợp chuyên môn của con người và thiết lập các biện pháp bảo vệ để đảm bảo con người vẫn nắm quyền kiểm soát, đặc biệt là trong các quyết định quan trọng. Việc này sẽ củng cố niềm tin cần thiết để thúc đẩy việc áp dụng và củng cố văn hóa đón nhận AI, thay vì e ngại. 

AI như một công cụ dẫn đường cho công tác an toàn

Bạn có thể hình dung AI như một hệ thống dẫn đường để cải thiện an toàn tại nơi làm việc. Giống như các ứng dụng GPS hiện đại trên điện thoại thông minh, xử lý dữ liệu từ hàng triệu phương tiện để cập nhật tình hình giao thông, hướng dẫn người lái xe tránh các mối nguy hiểm và đến đích theo tuyến đường nhanh nhất, AI có thể phân tích khối lượng lớn báo cáo sự cố, các vụ tai nạn suýt xảy ra và nhận dạng mối nguy, tích hợp chúng thành những thông tin chi tiết hữu ích, giúp các chuyên gia EHS đưa ra quyết định an toàn hơn.

Trong khi các quy trình và hệ thống quản lý EHS truyền thống có thể gặp khó khăn khi phải xử lý lượng lớn dữ liệu, AI lại phát huy khả năng phát hiện các rủi ro mới nổi, đánh dấu các mối nguy tiềm ẩn và đề xuất các biện pháp can thiệp theo thời gian thực. Giống như GPS, AI không nắm quyền điều khiển, nó chỉ đưa ra gợi ý hành động. Chuyên gia an toàn vẫn là người kiểm soát, quyết định “tuyến đường” nào cần hỗ trợ. Điều quan trọng là cần coi AI như một trợ lý cảnh giác và không biết mệt mỏi, giúp giảm thiểu sự không chắc chắn và thúc đẩy hành động phòng ngừa, chứ không phải là một người lái tự động thay thế quyền ra quyết định và đánh giá chuyên môn của chuyên gia EHS.

AI đã và đang được ứng dụng trong lĩnh vực EHS

Trong khi một số chuyên gia EHS vẫn coi AI là công nghệ của tương lai, Thực tế AI đã và đang được triển khai theo những cách trực tiếp nâng cao an toàn. Ví dụ, phân tích dự đoán đang được sử dụng để xác định các rủi ro thương tích nghiêm trọng hoặc tử vong tiềm ẩn (PSIF) bằng cách phân tích dữ liệu sự cố và các tình huống suýt xảy ra, từ đó phát hiện và xử lý nguy cơ trước khi chúng leo thang. Trong lĩnh vực ecgônômi, công nghệ ghi hình chuyển động 3D sử dụng AI đang chuyển đổi việc đánh giá rủi ro rối loạn cơ xương khớp, cung cấp điểm rủi ro chính xác và các khuyến nghị kiểm soát phù hợp dựa trên hiệu quả kiểm soát trong quá khứ và chuyên môn ecgônômi được tích hợp.

Quản lý sự cố là một lĩnh vực khác mà AI đã chứng minh được giá trị. Bằng cách áp dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên và chuyên môn EHS được tích hợp vào mô hình AI, AI cải thiện chất lượng mô tả sự cố, từ đó tự động phân loại mối nguy hiểm và gợi ý nguyên nhân gốc rễ cũng như hành động khắc phục tương ứng. AI cũng đóng vai trò quan trọng trong an toàn của nhà thầu, tự động hóa việc xem xét các tài liệu về an toàn và năng lực của nhà thầu để đẩy nhanh quá trình tiếp nhận mà không ảnh hưởng đến việc tuân thủ. Ngay cả trong quản lý hóa chất, AI cũng đang phát triển mạnh mẽ, cho phép các chuyên gia EHS quét toàn bộ thư viện bảng dữ liệu an toàn để đánh dấu các thành phần nguy hiểm và được quản lý, đồng thời xác định ngay lập tức các hóa chất đáng lo ngại, giúp các công ty có thể giám sát chặt chẽ hơn việc kiểm kê hoá chất.

AI cũng củng cố việc phân tích an toàn công việc (JSA). Nhiều JSA không đạt yêu cầu khi các mối nguy được phân loại sai hoặc khi các biện pháp kiểm soát quan trọng bị bỏ qua, khiến các tổ chức dễ bị ảnh hưởng. Bằng cách đánh dấu các đánh giá yếu kém hoặc thiếu kiểm soát, AI giúp chuyên gia can thiệp sớm, khi việc phòng ngừa ít tốn kém và đem lại hiệu quả, thay vì chỉ xử lý sau khi sự cố đã xảy ra.

Những ví dụ này minh chứng vì sao AI nên được coi là một công cụ hỗ trợ cho các chuyên gia EHS chứ không phải là một mối đe dọa. Bằng cách giảm tải công việc hành chính, đẩy nhanh quá trình phân tích và cải thiện tính nhất quán, AI cho phép nhà quản lý về an toàn tập trung thời gian và chuyên môn vào việc ra quyết định ở cấp độ cao hơn.

Bài học từ việc áp dụng GPS: Thay đổi tư duy và quy trình

Việc áp dụng công nghệ GPS thành công trước đây đòi hỏi một bước chuyển về văn hóa: tin tưởng vào công nghệ mà không từ bỏ sự phán đoán của con người. Người dùng cuối cùng đã phải làm quen với người đồng hành kỹ thuật số đôi khi có thể sai, nhưng lợi ích mang lại vượt xa rủi ro. Miễn là vẫn có người “điều khiển” để đánh giá thông tin mà hệ thống cung cấp và đưa ra quyết định cuối cùng về hướng đi, thì rủi ro vẫn được kiểm soát. Việc áp dụng AI trong lĩnh vực EHS đòi hỏi mức độ giám sát tương tự của con người.

Các tổ chức sử dụng AI hỗ trợ trong việc ra quyết định về EHS cần duy trì văn hóa “tin tưởng nhưng phải xác minh”. AI có thể đề xuất biện pháp kiểm soát hoặc chỉ ra xu hướng, nhưng chuyên gia EHS mới là người đưa ra quyết định cuối cùng. Rào cản văn hóa không phải là từ bỏ chuyên môn, mà là học cách chấp nhận sự giúp đỡ. Cũng giống như người dùng GPS cuối cùng đã nhận ra lợi ích về tiết kiệm thời gian, tính đơn giản và cải thiện dẫn đường, các chuyên gia EHS có thể sẽ coi AI là công cụ không thể thiếu khi họ trực tiếp trải nghiệm giá trị của nó.

Xây dựng niềm tin thông qua sự minh bạch và đạo đức

Niềm tin, sự minh bạch và đạo đức trong công nghệ AI không thể là những yếu tố được bổ sung sau, mà phải được tích hợp trực tiếp vào hệ thống AI ngay từ đầu. Điều đó đòi hỏi hệ thống AI phải có khả năng giải thích rõ ràng và minh bạch về dữ liệu đầu ra như điểm rủi ro hay khuyến nghị kiểm soát; có cơ chế kiểm soát và quyền can thiệp của con người khi cần thiết; thiết lập quản trị dữ liệu vững chắc để bảo vệ quyền riêng tư và bảo mật thông tin nhạy cảm. Các mô hình AI có đạo đức là điều cần thiết để ngăn ngừa sự thiên vị và đảm bảo rằng sứ mệnh luôn tập trung vào an toàn, không phải tự động hóa vì lợi ích. Khi các biện pháp bảo vệ được thể hiện rõ ràng và có thể kiểm chứng, các tổ chức có thể tự tin áp dụng AI, và hiểu rằng công nghệ này sẽ hỗ trợ cho chuyên môn của con người về EHS chứ không phải là công cụ để thay thế.

Thực hiện bước đầu tiên: Khởi đầu nhỏ, mở rộng quy mô có trách nhiệm

Đối với những nhà lãnh đạo an toàn đang băn khoăn không biết bắt đầu từ đâu, hãy nhớ câu nói “Thành Rome không được xây dựng trong một ngày”. Con đường hiệu quả nhất để tiến lên phía trước là bắt đầu với một dự án thí điểm tập trung vào một lĩnh vực ưu tiên cao của chương trình EHS. Đó có thể là phân tích sự cố để phát hiện rủi ro PSIF, quét nhanh hồ sơ sự cố trước đó để phát hiện các rủi ro mới nổi hoặc sử dụng AI để nâng cao chất lượng và độ tin cậy của bản JSA.

Thành công cần được đánh giá dựa trên các chỉ số cụ thể như tốc độ phát hiện rủi ro, mức độ ưu tiên rõ ràng và hiệu quả của các biện pháp kiểm soát do AI đề xuất. Khi niềm tin được củng cố, các tổ chức có thể mở rộng sang các lĩnh vực liên quan như ecgônômi hoặc an toàn nhà thầu, nơi các ứng dụng AI đã chứng minh hiệu quả.

Cách tiếp cận “khởi đầu nhỏ, mở rộng quy mô có trách nhiệm” này không chỉ tạo ra giá trị tức thời mà còn đặt nền tảng cho việc áp dụng AI lâu dài và bền vững.

Con đường phía trước

Giống như GPS, AI trong lĩnh vực an toàn lao động sẽ sớm chuyển từ vì thế “có thì tốt” thành yếu tố cần thiết. Việc quản lý các chương trình an toàn mà không có tốc độ, hiểu biết sâu sắc và hiệu quả mà AI mang lại sẽ trở nên khó tưởng tượng được. Hành trình này đòi hỏi sự tin tưởng, tính minh bạch và khả năng thích nghi văn hóa, nhưng đích đến rất rõ ràng: nơi làm việc an toàn hơn, ít sự cố hơn và các chuyên gia an toàn được trao quyền, dành ít thời gian hơn cho việc xử lý dữ liệu và dành nhiều thời gian hơn cho việc bảo vệ người lao động.

AI không phải ở đây để nắm quyền điều khiển, mà để dẫn dắt, soi sáng và cải thiện con đường phía trước. Đối với các chuyên gia an toàn lao động, việc nắm bắt AI như GPS của thế kỷ 21 chính là cơ hội để họ định hướng sự phức tạp của quản lý rủi ro hiện đại và dẫn dắt tổ chức của mình đạt được những kết quả an toàn hơn.

Biên dịch: Bích Hà