Biết về nguy hiểm thôi chưa đủ – Xác định chính xác mới là điều cốt lõi
Nhiều tổ chức thừa nhận rằng rủi ro an toàn luôn hiện hữu trong hoạt động sản xuất – kinh doanh. Tuy nhiên, một thực tế khó phủ nhận là: chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức chung sẽ không thể đảm bảo an toàn cho người lao động. Khi các chương trình an toàn chỉ dừng ở việc “chúng ta biết có rủi ro tồn tại”, thì chúng chưa đủ sức ngăn ngừa những tổn hại thực sự. Để thực sự bảo vệ người lao động và duy trì sự tuân thủ pháp luật, các chuyên gia an toàn cần tiến xa hơn – xác định chính xác rủi ro nằm ở đâu trong thiết bị, quy trình, luồng công việc và môi trường. Chỉ khi đó, tổ chức mới có thể chuyển đổi từ văn hóa phản ứng thụ động sang văn hóa phòng ngừa chủ động; đồng thời các chương trình, hoạt động, và dự án phòng ngừa mới đạt được tính chính xác và hiệu quả.
Sự chuyển đổi này – từ nhận thức trừu tượng sang hành động cụ thể – chính là nền tảng của việc giảm thiểu rủi ro hiệu quả và bảo đảm an toàn lao động bền vững.
Những hạn chế của việc chỉ dừng lại ở nhận thức chung về rủi ro
Nhận thức chung có thể gây ra sự ngộ nhận nguy hiểm. Khi chúng ta chỉ dán nhãn một cách khái quát các công việc là “nguy hiểm”, thường sẽ bỏ qua những điểm chạm cụ thể nơi sự cố thực sự xảy ra – có thể là một tấm chắn máy bị bỏ quên, một lỗi lặp lại trong thao tác thủ công, hay việc sử dụng sai một loại hóa chất. Nếu không xác định rõ các điểm hỏng hóc thực tế, những biện pháp an toàn có thể trở nên rời rạc – trong trường hợp tốt nhất là kém hiệu quả, và trong trường hợp xấu hơn là lãng phí nguồn lực.
Sự tự mãn cũng là một mối đe dọa thực sự. Nếu người lao động tin rằng chỉ cần “biết” về nguy hiểm là đủ, họ có thể trở nên thờ ơ trước những rủi ro tinh vi, ẩn hiện ngay trong môi trường làm việc hằng ngày.
Những chi phí tiềm ẩn từ nhận thức mơ hồ về rủi ro
Những tổ chức chỉ coi việc nhận diện mối nguy ở mức bề mặt thường dễ rơi vào vòng luẩn quẩn: chỉ phản ứng sau khi sự cố xảy ra thay vì chủ động phòng ngừa. Khi các nỗ lực an toàn dựa hoàn toàn vào những chỉ số trễ – như tỷ lệ tai nạn hay số sự cố đã được báo cáo – thì cơ hội ngăn chặn rủi ro trước khi gây hại sẽ bị bỏ lỡ.
Những nhận định khái quát kiểu như “công việc này nguy hiểm” không chỉ ra được bước thao tác nào, công cụ nào hay điều kiện nào thực sự gây ra sự cố. Thiếu đi sự rõ ràng này, ngay cả những khoản đầu tư an toàn được thực hiện với thiện chí cũng có thể bị định hướng sai, biện pháp kiểm soát áp dụng chưa đầy đủ, và những mối đe dọa nghiêm trọng vẫn bị bỏ ngỏ.
Bắt đầu từ việc thấu hiểu ở cấp độ nguồn gốc
Xác định rủi ro một cách chính xác phải bắt đầu từ việc phân tích những gì đã từng xảy ra. Báo cáo sự cố, ghi nhận các tình huống suýt tai nạn, kết quả kiểm toán và biên bản thanh tra đều là những kho dữ liệu quý giá – nếu được khai thác và phân tích một cách tỉ mỉ.
Đưa ra những câu hỏi đúng:
Có phải một số sự cố thường tập trung quanh những thiết bị, công cụ nhất định hoặc vào những khung giờ cụ thể trong ngày?
Kết quả quan sát an toàn dựa trên hành vi có cho thấy những hành vi nguy cơ lặp lại trong một số bộ phận nhất định không?
Những mẫu hình phản hồi nào đang nổi lên từ chính người lao động tuyến đầu?
Cách tiếp cận dựa trên dữ liệu này giúp đội ngũ an toàn chuyển từ giả định sang bằng chứng, từ đó ưu tiên hành động tại những điểm cần thiết và cấp bách nhất.
Để thiết kế các biện pháp kiểm soát vừa hiệu quả vừa có thể mở rộng, các chuyên gia an toàn phải bắt đầu từ việc nhận diện nguồn gốc của rủi ro. Một hệ thống quản lý an toàn hiệu quả không chỉ dừng ở việc ghi nhận sự kiện, mà còn phải phân tích được sự kiện đó xảy ra ở đâu, bằng cách nào, và vì sao.
Xây dựng văn hóa chủ động: Vận dụng các phương pháp phân tích nguyên nhân gốc rễ để xác định các nguyên nhân cụ thể dẫn đến sự cố, đồng thời theo dõi xu hướng nguyên nhân gốc rễ nhằm phát hiện các vấn đề mang tính hệ thống như thiếu hoặc thực hiện chưa đầy đủ Phân tích An toàn công việc (JSA), hay chương trình đào tạo chưa phù hợp.
Thiết kế biện pháp kiểm soát hiệu quả: Việc làm rõ nguồn gốc rủi ro giúp đưa ra quyết định đúng đắn theo hệ thống phân cấp kiểm soát.
Ưu tiên nguồn lực: Việc định lượng mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra rủi ro ngay tại nguồn cho phép phân bổ nguồn lực an toàn một cách thông minh hơn.
Hiệu quả đầu tư đo lường được: Giảm thiểu rủi ro ngay tại nguồn là kết quả cụ thể, có thể do lường được của các biện pháp can thiệp thành công.
Vậy, thực hiện điều đó như thế nào?
Biết được tầm quan trọng của việc xác định rủi ro ngay tại nguồn là một chuyện, nhưng áp dụng nó vào thực tế lại đòi hỏi các bước đi rõ ràng và công cụ phù hợp. Điều cốt lõi không chỉ nằm ở việc công nhận giá trị của phân tích nguyên nhân gốc rễ, mà còn ở chỗ xây dựng được những quy trình có khả năng liên tục phát hiện các nguyên nhân này trong thực tế vận hành.
Đó chính là lúc các chiến lược mang tính tác nghiệp sau đây phát huy tác dụng.
Các chiến lược tác nghiệp để phát hiện rủi ro tiềm ẩn
- Thúc đẩy Văn hóa an toàn
Peter Drucker* từng nói: “Văn hóa quan trọng hơn chiến lược”. Bạn có thể xây dựng một chiến lược an toàn xuất sắc, nhưng nó sẽ thất bại nếu thiếu nền tảng văn hóa phù hợp để triển khai. An toàn chủ động không phải là nhiệm vụ riêng của một phòng ban, mà là tư duy cần được chia sẻ ở mọi vị trí công việc.
Hãy khuyến khích sự tò mò. Hãy khen thưởng sự cảnh giác. Cần làm rõ rằng an toàn không bao giờ là “hoàn thành” – đó là một nỗ lực liên tục, dựa vào chi tiết và sự đánh giá lại không ngừng.
Một văn hóa khuyến khích báo cáo các tình huống suýt tai nạn và quan sát an toàn dựa trên hành vi sẽ tạo ra một nguồn dữ liệu phong phú, cập nhật theo thời gian thực. Chính những thông tin từ tuyến đầu này là yếu tố then chốt để xác định nguồn gốc rủi ro và nhận diện các mối nguy tiềm ẩn trước khi chúng phát triển thành sự cố.
- Áp dụng các công cụ đánh giá rủi ro
Khi đã biết cần tập trung vào đâu, các công cụ đánh giá rủi ro sẽ mang lại cấu trúc và hệ thống cho quá trình điều tra. Hãy lắng nghe những nhân viên trực tiếp thực hiện công việc hằng ngày – họ chính là những người đầu tiên nhận ra khi có sự cố hoặc bất thường. Các kỹ thuật như JSA đặc biệt hữu ích trong việc nhận diện mối nguy và xây dựng biện pháp kiểm soát. Việc chấm điểm rủi ro dựa trên khả năng xảy ra, mức độ nghiêm trọng, tần suất phơi nhiễm và số lượng người có thể bị ảnh hưởng sẽ giúp nhà quản lý ưu tiên nguồn lực cho những mối đe dọa quan trọng nhất. Đây là sự chuyển đổi từ phỏng đoán sang chiến lược.
- Tận dụng công cụ phân tích và dữ liệu
Thực hiện các phân tích chuyên sâu về xu hướng sự cố, kết quả kiểm toán và thanh tra an toàn, các hành vi nguy cơ và phản hồi của người lao động. Sự cố có thường xuyên tập trung quanh một số công cụ hoặc vào những thời điểm nhất định trong ngày không? Hãy sử dụng JSA và các công cụ đánh giá rủi ro số để làm rõ vấn đề thực sự nằm ở đâu.
- Tập trung và tích hợp dữ liệu an toàn
Các nền tảng quản lý EHS tích hợp sẽ hợp nhất nhật ký đào tạo, dữ liệu kiểm toán và thanh tra, kết quả đánh giá mối nguy và báo cáo sự cố để xây dựng bức tranh toàn diện về rủi ro. Khi được kết nối với hệ thống ERP (Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp), các nền tảng này còn cho phép phân tích sâu hơn về những yếu tố liên quan như thay đổi nhân sự hoặc hỏng hóc thiết bị.
- Giám sát thay đổi và chuyển đổi
Các giai đoạn chuyển đổi – như đưa vào vận hành máy móc mới, thay đổi quy trình, hay luân chuyển nhân sự -thường tiềm ẩn nhiều rủi ro chưa được nhận diện. Đây là thời điểm người lao động phải thích nghi, thói quen chưa ổn định và những giả định có thể chưa được kiểm chứng. Do đó, cần thiết lập quy trình đánh giá lại rủi ro như một chuẩn mực bất cứ khi nào có thay đổi đáng kể trong hoạt động. Sự bất ổn tạm thời thường che giấu các mối nguy dài hạn. Quy trình Quản lý thay đổi (MOC) cần bao gồm việc tái đánh giá mối nguy một cách tự động để ngăn chặn các mối đe dọa tiềm ẩn bị bỏ sót.
- Khuyến khích giao tiếp theo thời gian thực
Cần tạo điều kiện để người lao động có thể dễ dàng báo cáo những mối quan ngại về an toàn ngay khi chúng phát sinh. Người lao động chỉ thực sự sẵn sàng lên tiếng khi họ cảm thấy được trao quyền và có một văn hóa báo cáo mạnh mẽ, đi kèm với sự phản hồi minh bạch. Hãy xây dựng cơ chế phản hồi liên tục, trong đó mọi vấn đề được ghi nhận, xử lý và theo dõi đến khi hoàn tất. Điều này không chỉ giúp ngăn ngừa sự cố, mà còn củng cố niềm tin và trách nhiệm trong toàn bộ tập thể.
- Thực hiện các cuộc kiểm tra có trọng tâm
Các cuộc kiểm tra dựa trên danh sách chung chung có thể bỏ sót những mối nguy khó nhận ra. Các chuyến kiểm tra an toàn định kỳ có thể rất hiệu quả – nhưng chỉ khi được thực hiện với mục đích rõ ràng. Với các danh mục kiểm tra được thiết kế riêng, cần chú ý đến sự không đồng bộ giữa Quy trình Vận hành chuẩn (SOP) và hành vi thực tế. Quan sát các tình huống người lao động “lách luật”, rút ngắn thao tác hoặc ứng biến tại chỗ, bởi đây thường là dấu hiệu cho thấy quy trình chưa phù hợp với thực tiễn. Những hiểu biết thực chất sẽ đến khi lãnh đạo lắng nghe và quan sát với tinh thần cầu thị, chứ không chỉ dựa trên quyền uy.
Tuy nhiên, việc nhận diện rủi ro mới chỉ là một nửa của bài toán
Khi đã xác định được nơi rủi ro thực sự tồn tại – thông qua báo cáo, phân tích hay quan sát – bước tiếp theo là biến những hiểu biết đó thành hành động thiết thực. Thông tin nếu không được chuyển hóa thành hành động thì sẽ không thể cải thiện an toàn. Điều quan trọng nhất là cách tổ chức phản ứng sau khi rủi ro đã được nhận diện.
Từ nhận diện đến hành động
Những phát hiện cụ thể cần nhanh chóng được chuyển thành biện pháp phòng ngừa – có thể bằng cách điều chỉnh SOP, đào tạo lại cho người lao động, hoặc thiết kế lại quy trình làm việc.
Cần bảo đảm rằng những cải tiến này được truyền đạt và thấu hiểu trong toàn bộ tổ chức. Việc chia sẻ rộng rãi các thay đổi cùng với kết quả đạt được sẽ góp phần củng cố văn hóa an toàn chủ động. Đồng thời, cần tôn vinh và lan tỏa các câu chuyện thành công để tiếp thêm động lực cho văn hóa an toàn. Khi người lao động chứng kiến các rủi ro được kiểm soát và môi trường làm việc trở nên an toàn hơn, họ sẽ có xu hướng gắn bó và cảnh giác nhiều hơn.
Một văn hóa chú trọng đến độ chính xác sẽ trao quyền cho tất cả nhân viên – không chỉ các chuyên gia an toàn – trong việc duy trì sự tò mò nghề nghiệp và cảnh giác cao độ. An toàn vì thế trở thành một mục tiêu luôn vận động, đòi hỏi sự chú ý bền bỉ đến từng chi tiết.
Lời kết: An toàn bắt đầu từ nguồn gốc
Thừa nhận rằng nguy hiểm tồn tại chỉ là bước đi đầu tiên. Để thực sự bảo vệ con người, chúng ta cần xác định chính xác nơi nguy hiểm tiềm ẩn – và hành động trước khi sự cố xảy ra. Bằng cách áp dụng những hệ thống có khả năng phát hiện và xử lý rủi ro ngay từ gốc, các tổ chức có thể chuyển mình từ trạng thái phản ứng sang chủ động trong quản lý an toàn.
Chỉ thông qua những phân tích chi tiết, dựa trên dữ liệu, các chuyên gia an toàn mới có thể thực sự giảm thiểu xác suất và mức độ nghiêm trọng của sự cố lao động. Với tư duy đúng đắn, công cụ phù hợp và sự hỗ trợ từ văn hóa tổ chức, việc nhận diện rủi ro chính xác không chỉ khả thi – mà còn mang tính tất yếu, có thể tạo nên sự chuyển đổi toàn diện trong quản lý rủi ro: từ bị động xử lý sau sự cố sang chủ động, chiến lược và ngăn ngừa sự cố ngay từ đầu.
—————–
(*) Peter Ferdinand Drucker (1909-2005) là một nhà tư vấn quản lý, giáo dục và tác giả người Mỹ gốc Áo. Ông được mệnh danh là “cha đẻ của ngành quản trị kinh doanh hiện đại”. Câu nói nổi tiếng của ông, “Culture eats strategy for breakfast” (Văn hóa quan trọng hơn chiến lược), thường được sử dụng để nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa tổ chức đối với sự thành công của một công ty.
Biên dịch: Bình Nguyên
