Thiết bị khí nén đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nhiều lĩnh vực công nghiệp như cơ khí chế tạo, xây dựng, sản xuất hàng tiêu dùng và dịch vụ sửa chữa. Tuy nhiên, đằng sau hiệu quả vận hành vượt trội và khả năng thay thế lao động thủ công, thiết bị khí nén cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng nếu không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật hoặc bị sử dụng sai quy chuẩn.

Thiết bị khí nén không đáp ứng quy chuẩn tiềm ẩn nhiều rủi ro. (Ảnh minh họa)

Theo thông tin từ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức (Hà Nội), không ít vụ tai nạn lao động nghiêm trọng đã xảy ra do bình khí nén phát nổ, ống dẫn khí bị vỡ hoặc van an toàn hoạt động không chính xác. Những sự cố này không chỉ gây thương tích, thiệt hại về tài sản mà còn để lại hậu quả nặng nề về tâm lý cho người lao động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của doanh nghiệp. Trước thực trạng đó, việc đảm bảo thiết bị khí nén được sử dụng đúng quy chuẩn, kiểm định định kỳ và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật là yêu cầu cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh sản xuất đang đẩy mạnh tự động hóa và số hóa hiện nay.

Thiết bị khí nén gồm nhiều bộ phận chịu áp lực cao như bình chứa khí, ống dẫn, van an toàn và hệ thống điều khiển. Nếu bất kỳ bộ phận nào không đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật hoặc bị hư hỏng nhưng vẫn được đưa vào vận hành, nguy cơ tai nạn là không thể tránh khỏi. Một số doanh nghiệp, nhất là các cơ sở nhỏ và vừa, vì tiết kiệm chi phí đã lựa chọn thiết bị không rõ nguồn gốc, không có chứng nhận hợp quy, thậm chí mua thiết bị cũ đã qua sử dụng không qua kiểm định. Tình trạng sử dụng thiết bị khí nén nhập lậu hoặc sản xuất thủ công trong nước mà không tuân thủ các quy định kỹ thuật cũng khá phổ biến, tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng cho người sử dụng.

Theo quy định của phát luật Việt Nam, thiết bị khí nén thuộc nhóm thiết bị có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động. Các loại bình chịu áp lực, hệ thống khí nén đều phải được kiểm định trước khi đưa vào sử dụng và định kỳ trong quá trình vận hành. Thế nhưng trên thực tế, việc kiểm định này thường bị lơ là hoặc thực hiện đối phó, hình thức. Có trường hợp doanh nghiệp sử dụng bình khí nén đã quá hạn kiểm định nhiều năm nhưng vẫn đưa vào sản xuất, trong khi không ai trong đơn vị được đào tạo bài bản về an toàn khí nén. Nhiều rủi ro này không chỉ là lỗi của người sử dụng mà còn đến từ khâu sản xuất và cung ứng thiết bị. Một số nhà sản xuất, đặc biệt là các cơ sở tư nhân, vẫn gia công bình khí từ vật liệu không đạt tiêu chuẩn, mối hàn không kiểm tra siêu âm, không thử áp lực thực tế trước khi xuất xưởng. Khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng mà không có chứng nhận hợp chuẩn, mọi rủi ro đều đổ dồn lên người vận hành.

Ngoài ra, nhiều vụ tai nạn còn xuất phát từ việc vận hành thiết bị sai cách, tăng áp suất vượt mức cho phép để tăng hiệu suất, hoặc sử dụng sai mục đích – ví dụ dùng bính khí nén công nghiệp để nạp khí cho máy lạnh, bơm nhiên liệu hoặc phun sơn áp lực. Trong khi đó, các bộ phận như van an toàn, đồng hồ áp suất, ống dẫn khí có tuổi thọ giới hạn và cần được thay thế định kỳ. Nếu không được kiểm tra thường xuyên, nhiều linh kiện này có thể hoạt động sai lệch, dẫn đến tích tụ áp suất vượt mức mà không có cơ chế xả tự động – chính là nguyên nhân gây nổ bình khí thường gặp.

Từ góc độ pháp lý, Việt Nam đã ban hành nhiều quy định về kiểm soát thiết bị chịu áp lực, trong đó nổi bật là Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 08-2:2018/BKHCN và các tiêu chuẩn TCVN tương ứng. Luật An toàn, vệ sinh lao động và các thông tư hướng dẫn đã yêu cầu rõ ràng việc kiểm định kỹ thuật an toàn lần đầu, định kỳ và bất thường đối với bình chứa khí nén. Tuy nhiên, do chưa có cơ chế hậu kiểm đủ mạnh và chế tài xử phát chưa đủ răn đe, nhiều doanh nghiệp vẫn cố tình phớt lờ hoặc lách luật bằng cách thuê dịch vụ kiểm định, giá rẻ, thiếu minh bạch.

Trước tình trạng đáng báo động này, giới chuyên môn kiến nghị cần tăng cường công tác thanh tra, hậu kiểm tại các cơ sở có sử dụng thiết bị khí nén, đặc biệt là xưởng sản xuất cơ khí, garage ô tô, trạm rửa xe hoặc xưởng mộc công nghiệp. Song song đó, cần đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức cho người lao động và chủ doanh nghiệp về tầm quan trọng của an toàn thiết bị áp lực. Các tổ chức huấn luyện an toàn cần tổ chức khóa đào tạo định kỳ, hướng dẫn kỹ năng nhận diện rủi ro, cách xử lý tình huống khẩn cấp và kỹ năng sơ cứu khi có sự cố xảy ra. Về phía doanh nghiệp, việc đầu tư thiết bị đạt chuẩn, thực hiện kiểm định đúng quy định và đào tạo nhân viên vận hành bài bản không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là biện pháp bảo vệ tài sản, uy tín và quan trọng nhất là tính mạng con người.

Công nghệ cũng có thể đóng vai trò hỗ trợ tích cực trong việc nâng cao an toàn khí nén. Hiện nay, nhiều đơn vị đã tích hợp cảm biến áp suất, cảm biến nhiệt và hệ thống điều khiển thông minh để giám sát liên tục tình trạng thiết bị. Một số phần mềm còn cho phép cảnh báo sớm khi có dấu hiệu vượt áp hoặc rò rỉ khí, giúp ngăn chặn sự cố trước khi xảy ra. Đây là hướng đi cần được khuyến khích áp dụng trong thời đại sản xuất số, giúp chủ động kiểm soát rủi ro và nâng cao hiệu quả vận hành.

Trong bối cảnh sản xuất kinh doanh đang phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch và hướng đến tự động hóa, việc đảm bảo an toàn thiết bị khí nén không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là thước đo năng lực quản lý của mỗi doanh nghiệp. Những bài học từ các vụ nổ bình khí nén trước đây cho thấy, cái giá của sự chủ quan là quá lớn – đôi khi không thể đo đếm bằng tiền mà bằng sinh mạng. Đã đến lúc các doanh nghiệp, người lao động và cơ quan chức năng phải cùng nhau hành động quyết liệt hơn, vì một môi trường sản xuất an toàn, bền vững và văn minh.

Vân Thảo